ΟΙ ΦΩΤΙΕΣ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΤΕΣ. Χρήστος Γραμπόβας

Φτάνουμε λοιπόν και σε αυτήν την εορταστική περίοδο που στη Φλώρινα αρχίζει με τις Φωτιές στις 23 Δεκεμβρίου και ολοκληρώνεται με τη γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου σος 7 Ιανουαρίου. Ακριβώς πριν τις Φωτιές βρίσκεται το σημείο του χρόνου όπου η νύχτα έχει φτάσει στο απόγειό της κατανικώντας πλήρως την ημέρα την οποία έχει περιορίσει σε ένα μικρό μόνο διάστημα του εικοσιτετραώρου. Με την πάροδο του Χειμερινού Ηλιοστασίου η “μάχη” αρχίζει να γέρνει ξανά προς τη μεριά του φωτός καθώς η μέρα ανακτά συνεχώς περισσότερο χρόνο (έως το Θερινό Ηλιοστάσιο). Η στιγμή λοιπόν που τα φως “γεννιέται”, που ο ήλιος “γεννιέται" αποτελεί ένα σημαντικό σημείο του έτους, και ήταν σαφώς σημαντικότερο πριν την ανακάλυψη του ηλεκτρισμού που σήμερα φωτίζει τις νύχτες μας. Έτσι, οι αρχαίοι Μακεδόνες γιόρταζαν το σημαντικό αυτό γεγονός της "γέννησης" του Ήλιου με το να τιμούν το θεό του ήλιου, Απόλλωνα. Ο Απόλλωνας, θεός του ήλιου και της φωτιάς, κατά τους αρχαίους, εορταζόταν με έναν ιδιαίτερο τρόπο: Οι αρχαίοι Μακεδόνες άναβαν μεγάλες φωτιές και τριγύρω τους διασκέδαζαν...
Έτσι και οι σημερινοί Φλωρινιώτες Μακεδόνες διατηρούν το έθιμο των Φωτιών, όχι για να τιμήσουν το θεό Απόλλωνα, αλλά για να τιμήσουν την προαιώνια Μακεδονική παράδοση. Για αυτόν το λόγο σωστά η εκκλησία απορρίπτει τις Θεωρίες περί βοσκών τριγύρω από τη φάτνη του Χριστού. Πρέπει ωστόσο να ειπωθεί πως ο χαρακτηρισμός "ειδωλολατρικός" δεν είναι δίκαιος για δύο λόγους: Πρώτον, οι Φλωρινιώτες γιορτάζοντας τις Φωτιές σήμερα δεν το κάνουν φυσικά για να δηλώσουν πίστη στο Θεό Απόλλωνα (τα θρησκευτικά πιστεύω των Φλωρινιωτών είναι πολύ ξεκάθαρα). Δεύτερον, οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν ειδωλολάτρες. Δεν πίστευαν πως το άγαλμα του Θεού είναι Θεός αλλά πως αντιπροσωπεύει το θεό.
Η σχέση των Φωτιών με τις "αρχαίες Φωτιές" αποδεικνύεται από ένα ακόμα γεγονός (εκτός από τις μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων για την ύπαρξη του εθίμου) το οποίο μαρτυρεί ξεκάθαρα την ιστορική και πολιτισμική συνέχεια της Ελληνικής Μακεδονικής παράδοσης (όχι πως χρειαζόσασταν αποδείξεις αλλά στις μέρες μας καλά είναι να υπάρχουν). Η "απόδειξη" έρχεται από τους Καλάς στο βόρειο Πακιστάν, που υποστηρίζουν πως είναι "Έλληνες ως απόγονοι των Μακεδόνων του Αλέξανδρου και είναι ακόμα πολυθεϊστές αντιστεκόμενοι με οδυνηρές συνέπειες στις μακρόχρονες προσπάθειες εξισλαμισμού τους. Οι Καλάς λοιπόν, στις 23 Δεκεμβρίου αρχίζουν τους εορτασμούς της γέννησης του Απόλλωνα, ανάβοντας φωτιές... ("Καλάς, οι "Έλληνες των Ιμαλάϊων", Δημήτρης Αλεξάνδρου, Εκδόσεις Ερωδιός, 7η Εκδ., 1996).
Έτσι, εκτός από γιορτή-σύμβολο της Φλώρινας, εκτός από μια υπέροχη βραδιά, οι Φωτιές αποτελούν τρανή απόδειξη της Ελληνικής Μακεδονικής πολιτισμικής συνέχειας αιώνων της Φλώρινας και των Φλωρινιωτών.

Τα κάλαντα

Τα κάλαντα διαλαλούν μελωδικά τον ερχομό των μεγάλων εκκλησιαστικών μας γιορτών. Είναι τραγούδια γεμάτα ευχές και εγκώμια, που πήραν το όνομά τους από τις καλένδες (calenda), τη ρωμαϊκή πρωτομηνιά.
Στην αρχαία Ρώμη, λοιπόν, κάθε πρώτη του μήνα, οι άρχοντες καλούσαν το λαό και του έκαναν ανακοινώσεις. Όταν ήταν αρεστές, κάποιοι γυρνούσαν στους δρόμους και τις επαναλάμβαναν τραγουδιστά.
Οι Έλληνες της αρχαιότητας είχαν τραγούδια που διαλαλούσαν τον ερχομό της Άνοιξης, τα οποία έμοιαζαν με τα κάλαντα όπως τα "χελιδονίσματα" ή άλλες αρχαίες γιορτές.
Τα παιδιά κρατούσαν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (τη λεγόμενη ειρεσιώνη) γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδούσαν κι έπαιρναν δώρα.
Την πιο παλιά πληροφορία για τα κάλαντα την αντλούμε από το Βυζάντιο του 12ου αιώνα. Οι Βυζαντινόπαιδες συνόδευαν το τραγούδι τους με τύμπανο ή τρίγωνο, ενώ κρατούσαν ραβδιά ή φανάρια ή ομοιώματα πλοίων. Τα κάλαντα από την εποχή που επινοήθηκαν ήταν τραγούδια γεμάτα ευχολόγια και παρακλήσεις για ευδαιμονία. Σήμερα, συνδέονται με τις μεγάλες γιορτές της χριστιανοσύνης: τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά, τα Θεοφάνεια...

Η Θεματολογία τους περιγράφει αρχικά το γιορταστικό γεγονός της εκκλησίας μας. Ύστερα ακολουθούν ευχές και έπαινοι για το σπίτι και τους οικοδεσπότες κατά την ασχολία και το επάγγελμα του καθένα. Οι καλαντιστές τελειώνουν με στιχάκια που "αιτούν" πλούσιο φιλοδώρημα για τα καλά τους λόγια. Η "αμοιβή" αυτή δεν είναι ζητιανιά, ούτε φιλανθρωπία, αλλά πράξη τελετουργική, που επιδιώκει να φέρει άφθονα αγαθά και πλούτη στο καταδεχτικό σπιτικό